Pinus
PINUS
Tachtig soorten op het Noordelijk halfrond. Naalden meestal in bundels van twee, drie of 5 naalden. De meeste Pinussen zijn zeer harsrijk. Mexico is echt het land van deze bomen, ongeveer de helft komt voor in Mexico en Centraal Amerika. Jesse P. Perry heeft vanaf 1949 studie gemaakt van deze bomen, zie zijn boek The Pines of Mexico and Central America. ISBN 0-88192-174-2. In het Pinetum staan 50 soorten.
PInus aristata (101)
Vossestaart den
Deze bomen kunnen 4000 jaar oud worden. De boom groeit heel langzaam en je moet hem 's zomers in de gaten houden anders wordt hij opgegeten door de rupsen. Net als de balfouriana wordt hij ook wel de vossestaart den genoemd, de tak lijkt namelijk op de staart van een vos. De aristata herken je aan de harspuntjes op de naalden.
De boom komt voor in California, Utah en Nevada in de V-S.
Pinus attenuata (193)
Knobbel den
Soms krijg je zaailingen mee uit een zaaibed, uit beleefdheid neem je ze dan mee, wetend dat ze niet winterhard zijn en gedurende de winter afsterven. Maar nee zo verging het niet de Pinus attenuata.
Groeiend in de hitte van Baja California. De kroon van deze driejarige den ontwikkelde zich fantastisch. Maar kijken of de winter van 2012 wordt overwonnen.
We zijn inmiddels in 2017 en hij of zij leeft nog steeds. De groene kleur van deze 3 naaldige den is heel bijzonder en herkenbaar.
Pinus ayacahuite var. brachyptera (118)
Mexicaanse witte den
De witte Mexicaanse den. Groeit in het Sierra Madre Oriental van Mexico in de provincies Chihuahua, Sonora, Sinaloa en Coahuila op hoogtes van 2000 tot 3500 meter. Bij de stad Durango enkele km zuidelijk rijden de Highway 57, links afslaan naar de dorpen Arteago, Los Lirios en San Antonio de Las Alazanes. Vanuit de laatste plaats de smerige weg vervolgen omhoog de bergen in, op 2000 tot 3000 meter hoogte vind je de variatie brachyptera.
Pinus banksiana (102)
Struik den
De struikden komt voor in Oost-Canada tot bij de poolcirkel.
De takken van de boom zijn op iedere hoogte gelijke breed en vormen een soort kolom.
De takken hangen en zijn bezet met kegels die tegen de twijg afstaand van de stam aanliggen. Jaar twijgen meestal met drie scheuten. Naalden 3-4 cm gedraaid. Mannelijke bloei oranjeachtig.
Pinus brutia niet in de tuin.
De rode Turkse den
De Pinus brutia kwamen we tegen in gemengde bestanden met de Cedrus brevifolia in de Ceder vallei op Cyprus. Hier volgt enige info over de den.
De Turkse rode den Pinus brutia is een dennensoort uit het oostelijke Middellandse zeegebied. In de Ceder vallei groeit hij samen met de Cedrus brevifolia. In Turkije komt hij veel voor, maar ook op de Oost-Egeïsche eilanden van Griekenland, in Iran, Georgië, Azerbeidzjan, het noorden van Irak, West-Syrië, Libanon en Cyprus. De Turkse rode den is een belangrijke houtleverancier van het Turks grenen. In Amerika wordt de Pinus brutia veel aangeplant in droge en warme gebieden.
De naalden groeien in paren en draaien, zijn 10-16 cm lang. Het kegeltje is kastanjebruin. De stam is in de zon lichtgrijs en bij oude bomen diep gegroefd. In gebergtes komt de boom voor tot op hoogtes van 1200 meter. In ons land is de boom niet geheel winterhard.
Niet in Pinetum
Pinus bungeana (103)
Veel kleuren den
In ons pinetumpje in Lewenborg in een stadswijk van Groningen
hebben we de drie naaldige Pinus bungeana in het begin van de stadsweg dominant geplant, als wij er niet meer zijn zal blijken en hopelijk staat hij er dan nog, waarom wij deze bijzondere den hier hebben geplaatst. Op oudere leeftijd wordt de stam namelijk krijtwit, vermoedelijk is dit de reden, dat hij in China veel wordt geplant bij boeddishistische tempels en daar de witte den wordt genoemd. Philip mijn tuinvriend en kweker van diverse bomen van het Pinetum kocht het boompje 15 jaar geleden bij Pieter Zwijnenburg. Altijd vertroetelt, maar toch iedere winter met schade. Bijzonder is de boom door zijn lappendekenachtige bast van de stam na het tiende levens jaar, de bast heeft dan veel weg van een plataan met tinten groen, rood, paars en bruin. De naalden staan naar voren en zijn kransachtig ingeplant en stekelig. Al op vroege leeftijd gaat de boom vorken en wordt struikvormig. Het eerste helft van de scheut is niet bezet met naalden, kleur van de
twijgen is grijs. De boom gedijt goed op kalkzandsteen. NW China en ontdekt in 1831 door Dr. Bunge in de buurt van Beijing.
PInus canariensis (236)
Canarische den
Tenerife Canarische eilanden.
Komt grootschalig voor op hoogtes boven de 500 meter. De foto's zijn genomen op de berg El Tyde. De boom lijkt veel op de Pinus Pinaster.
Pinus cembra (104)
Alpen den
De Arve in 1984 door Erik gevonden in de Alpen. Hij staat bij de ingang van de Stadsweg bij het poortje.
Pinus contorta var.latifolia (105)
Quatrebras
Naalden in bundels van twee en gedraaid (contor=draaien). Ze zijn tot 7 cm lang en blijven 7 a 8 jaar aan de boom. Verspreidingsgebied langs de kust van West-Canada en de VS. Belangrijk kenmerk is de donkerbruine twijg, deze springt er echt uit. De stipjes op de gele mannelijke bloemen geven een mooi effect.
In Amerika noemen ze hem de Lodgepole Pine.
Pinus gerardiana (259)
Chilgoza den
Tot de subspecie Gerardianae behoren drie soorten de Pinus bungeana-gerardiana en de squamata.
De Pinus gerardiana plaatselijk bekend als de Chilgoza den (in het Perzisch 40 noten) is bewoner van de Westelijke Himalaya.
Arie mailde mij foto’s van bomen uit Kashmir, de meest noordelijke deelstaat van India. De foto’s waren genomen bij de plaats Srinagar, zomers de hoofdstad van Kasmir, Britten zochten deze plaats in de bergen op om de hitte van India te ontwijken. Na enig speurwerk herkenden we de Pinus gerardiana. De Pinus gerardiana had nu onze aandacht en niet voor niets, ja mannen met erectie problemen de pijnboompitten van de Chilgosa pine lossen dit probleem op, de noten zijn rijk aan : B-COMPLEX vitamines die helpen met erectiele dysfunctie, het aantal te ontwikkelen zaadcellen stijgt dan naar ongekende aantallen. Bij het gebruik van slechts enkele pitten ben je niet meer te houden. Op de markten van Kinnaur (Himachal Pradesh) en Kabul worden deze zaden die 2,5 cm lang zijn tegen prijzen van 100 dollar per kilo op de markt aangeboden, het is een delicatesse met enorme geneeskrachtige werking op de huid, chronische artritis, eczeem. De aanmaak van rode bloedcellen wordt ook sterk gestimuleerd. En last but not at least het geeft een gevoel van welzijn. Van de schors maakt men manden en emmers. Op deze markten zijn ook te koop de wereldberoemde Kannauri sjaals bekend om zijn ingewikkelde geometrische ontwerpen. De Chilgoza pine wordt door overbegrazing en houtkap voor brandstof ernstig bedreigd. Kashmir stond vroeger onder Brits gezag en het is ook niet verwonderlijk dat de boom is vernoemd naar Captain Gerard. De boom werd in 1839 in Engeland ingevoerd waar hij het goed doet in het Zuidoosten. Is zeker winterhard en groeit op in niet te diepe bodem, waar het droog en koud mag zijn, dus erg geschikt op plaatsen waar erosie van de bodem moet worden tegengegaan en de bevolkingsgroei gestimuleerd moet worden.
PInus halepensis (247)
Aleppo den
Bewoner van de heuvels in het Middellandse zee gebied. Prachtige den met een mooie glans vooral tegen witachtige kalk rotsen.
Pinus heldreichii (108)
Bosnische den
In 2016 wild verzameld in Bulgarije, hier volgt het verhaal van Baikushevs. Heel kenmerkend zijn de vijfhoekige plaatjes van de bast, het zijn net puzzelstukjes.
Baikushevs is de naam van de plaatselijke boswachter die hem ontdekte, de 1300 jaar oude Bosnische den in het Pirin gebergte van Bulgarije. Het park heeft een oppervlakte van 40.332 hectare. Het laagste punt van het nationale park ligt op een hoogte van 1008 meter, het hoogste punt is de 2914 meter hoge berg Vihren. Theodor von Heldreich is de naamgever en ontdekte de Pinus heldreichii op de Olympus een berg in Griekenland.
Het nationaal park Pirin heeft een bijzonder rijke flora uit verschillende geologische periodes. Bomen die je er kan vinden zijn o.a. de taxus, fijnspar, Macedonische den, Pinus sylvester, Abies borisii en de jeneverbes variaties saxatilis en hemisphaerica van de Juniperus communis. In Pirin groeien tot op grote hoogte ook veel bergdennen (Pinus mugo subsp. mugo) ze zijn gemiddeld zo’n 110 jaar oud. In het park leven onder andere ook de zoogdieren gems, edelhert, ree, wild zwijn, bruine beer, wolf, jakhals, vos, boommarter en de wilde kat. Er zijn kleine watervallen, een van de bekendste watervallen in Pirin is de Popinolashki waterval. Talrijk zijn ook de gletsjermeren.
We logeren in Bansko een schilderachtig wintersport stadje aan de voet van de Vihren berg. Bansko ligt een kleine twee uur rijden zuidelijk van Sofia. In de zomermaanden kun je hier heel voordelig prima hotel overnachtingen boeken. Het is mooi weer en gaan op weg naar de Vihren hut over een goed bereidbare weg tot een hoogte van 1700 meter. Onderweg nog een restaurantje waar je prima forel kunt eten, achter de parkeerplaats staat ook een zeker 1000 jaar oude Bosnische den. Het feest begint onderaan de klim met de kaarsrechte rood/oranje stammen van de Pinus sylvester, prachtige vergezichten van een ongerepte natuur trekken aan ons voorbij. Vlak voordat de Vihren hut wordt bereikt groeit de Baikushevs rechts van de weg, een houten trapje leid je er naartoe. Indrukwekkend het wortelgestel, broer Wil controleert met een zakdoekje de stamomtrek van 660 cm op 1 meter hoogte en dit blijkt te kloppen, bij een van de zijtakken meten we 120 cm in doorsnee. Het is haast niet te geloven dat deze boom hier al 1300 jaar staat. Kenmerkend aan de den zijn donker blauw/paarse kegels en de voorover liggende harde naalden een soort pluim vormend met een geel puntje aan de top. De naalden blijven meerdere jaren aan de boom zitten hetgeen de boom een vol uiterlijk geeft. De twijgen zijn bijna wit en opgezwollen. Oudere bomen hebben een bast die lijkt op een puzzel, het zijn allemaal vijfhoekige plaatjes en allemaal verschillend van grootte.
In het Pirin en ook in het Rila gebergte is nagenoeg geen landbouw, dit zal de reden zijn dat de natuur hier vrijwel ongeschonden is gebleven. Alleen de skipistes doorkruisen zo af en toe het landschap. Bij de Vihren hut kun je de auto parkeren en mooie wandelingen maken van een tot meerdere uren. De Bulgaren zijn hele vriendelijke, eerlijke en behulpzame mensen. Naast de bergen is een bezoek aan het wereldberoemde klooster van Rila een must. Ook het plaatsje Melkin is bijzonder met zijn nog in takt gebleven Romeinse straatjes en het Romeinse bruggetje. Eenmaal terug in Sofia zijn de gouden koepels van de Alexander Nevski kathedraal heel bijzonder. Wat echter altijd blijft hangen is de weldadige rust in het hooggebergte, de mooie natuur en de zuivere lucht.
Rex.
Pinus koraiensis Silveray (109)
Quatrebras. O-Azië zeer zeldzaam. Lijkt op P.cembra maar heeft langere naalden. Prachtige den met blauwwitte naalden aan de binnenzijde. Op andere foto's de karmozijnrode mannelijke bloei op de boom. De tweede foto is op 1 mei 2015 genomen en dan zie je dat de boom zich heel mooi ontwikkeld.
Pinus monticola (219)
Amerikaanse witte den
De westelijke vijfnaaldige witte den.
Je kan hem aantreffen rondom Vancouver in de noordelijke R.M. en langs de kuststreken tot in Californië.
Pinus nigra ssp. nigra var. caramanica (175)
De zwarte den
Cyprus.
De volledige botanische naam is Pinus nigra ssp nigra var. caramanica. We noemen hem gewoon zwarte den en kwamen de populatie tegen op donderdag 20 maart 2014 op de Olympos berg van Cyprus. Het volgende verslag dat ook gepubliceerd zal worden in Conisferen is over de boom gemaakt.
Zwarte dennen op de Olympos
Leuke overnachting gehad in Pedoulas bij hotel de Two Flowers, het plaatsje ligt in het Troodos gebergte van Cyprus en er zijn maar liefst zes historische kerken uit het Byzantijns tijdperk. Dichtbij ligt aartsbisschop Makarios begraven bij het wereldberoemde Kykkoklooster .
Vandaag gaan we naar de Kalidonia watervallen, hier kun je een wandeling van ongeveer twee uur maken, onderweg passeer je dan o.a. de zwarte den, jeneverbessen en de Pinus brutia. De weg loopt verder omhoog en dan plots de schitterende zwartwitte stammen van dennen, dit is geen Pinus brutia want deze is egaal grijs, de naaldinplant is ook dichter en naar voren gericht. De schors van oude bomen bestaat uit witte vlakken doorkliefd met zwarte groeven en op oude bomen oranjebruine vlekken, vaak bedekt met groen of grijs mos.
De bast bestaat soms uit wel 20 lagen, van dichtbij zie je wel tien verschillende kleuren. Dit is moet welhaast de zwarte den zijn die hier op Cyprus voorkomt, het wordt bevestigd op een informatiebord in het natuurpark. Zonder het te weten zijn we de hoogste berg van Cyprus de Olympos opgereden. De berg is bijna 2000 meter hoog, onderweg is een skicentrum, de beheerder van het restaurant verteld dat er eens in de drie jaar sneeuw valt, vooral de homemade appelcake proberen als je hier een keer naartoe gaat, het is geweldig toeven hier, veel zuurstof, schone lucht, een zonnetje en een koel briesje. Een weldadig gevoel maakt zich van je meester jammer dat je hier maar enkele uren van je leven mag zijn, de monniken die zich hier vestigden hadden het goed bekeken. Tegenover het restaurant is een wandeling uitgezet de Juniperus route. Op deze berg groeien namelijk ook de Juniperus oxycedrus en de Juniperus foetidissima, maar daarover later meer. De botanische naam van de zwarte den die hier groeit is de Pinus nigra ssp. nigra var. pallasiana/caramanica, kenmerk van deze specie is dat hij gaat vorken op jonge leeftijd, prachtige voorbeelden krijgen we op een presenteerblaadje, de onderstam heeft soms een doorsnee van 1,5 meter, maar dan spreek je over bomen die bijna 500 jaar oud zijn. De Pinus nigra heeft een van de grootste verspreidingsgebieden ter wereld, de subspecie Salzmannii is te vinden in Spanje en zelfs in Noord Afrika en Corsica we noemen hem gemakshalve de Westelijke zwarte den, daarnaast de subspecie Nigra de Oostelijke zwarte den die uiteraard voorkomt in Oostenrijk (Austria), Joegoslavië, Bulgarije, Turkije, Cyprus en de Krim. De Oostelijke vorm heeft naast het vorken van de hoofdstam en de stijfheid van de naalden nog een kenmerkend verschil met de westelijke vorm namelijk de papierachtige schubben bij de knoppen. Ten aanzien van de naalden hebben we vastgesteld dat ze rond de 12 cm lang zijn en een kwart draaien naar de top, op de binnenkant zitten twee grijze streepjes.
ps Op het infobord in het park staat Pallasiana, later onderzoek heeft uitgewezen dat het Caramanica moet zijn. Alleen de populatie op de Krim is de variatie Pallasiana. Voor nadere info zie ook Wikipedia "Pinis nigra".
Pinus parviflora (114)
Japanse witte den
De Pinus parviflora is een zeer decoratieve boom en wordt veel aangeplant in tuinen. Er zijn veel cultuurvariaties.
Pinus pinea (232)
Parasol den
Prachtige en kenmerkende parasolboom uit het Middellandse zee gebied. Afgebeeld een jong exemplaar langs de snelweg bij Alanya in Turkije.
Pinus pungens (117)
Tafelberg den
In het voorjaar kun je er een boek bij lezen, zo helder is de bloei in dit jaargetijde. De boom staat aan het begin van de stadsweg direct achter het poortje. Je kan eronderdoor lopen. Op de tweede foto staat de Pinus op de achtergrond. De boom groeit in het Alleghany gebergte van Oost USA. Naalden in bundels van 2, kort en gedraaid.
Pinus strobiformis (120)
Mexicaanse witte steen den
Let vooral op de nieuwe uitlopers in de top van de boom. Foto is gemaakt op 4 september 2011.
Pinus squamata niet in Pinetum
De Qiaojia den
Ronduit schokkend was het te moeten constateren, dat er van de Pinus squamata nog maar 20 stuks bewaard zijn gebleven en dit is voornamelijk jonge opstand. De Qiaojia den is hierdoor de zeldzaamste en meest bedreigde Pinus van de wereld. De Qiaojia den werd in 1991 ontdekt door Pangzhao JQ. Nog geen van de nog levenden bomen is volwassen. Ze groeien op 2200 meter hoogte in de Chinese provincie Yunnan. De schilferige licht grijs-groene bast is vergelijkbaar met de P. bungeana. De naalden echter in bundels van 4-5.
De boom groeit vrij snel en heeft een rechte stam dit in tegenstelling met de Bungeana die al vroeg vorkt. De naalden zijn slank tussen de 9 en 17 cm lang glanzend groen. In ons klimaat niet winterhard zone 9 of 8. China : Qiaojia Xian, Noord-Yunnan.
Pinus resinosa Nana (153)
Quatrebras. Een boom uit Z-O Canada. Naalden knappen als ze stevig worden gebogen, ruiken naar citroenmelisse. Knop lang toegespitst. Kegel eivormig vaak met drie bijeenstaand.
Pinus rigida (251)
Pek den
De pekden komt komt voor in N-O Amerika (Appalachen). De drie naaldige den is vrij zeldzaam. De bast is diep gegroefd, de knop is kegelvormig donker roodbruin. De twijgen kronkelend. Mannelijke bloemen eivormig paarsrood, kegels rolrond met met een gekromde stekel, vaak in bundels en meerdere jaren op de tak aanwezig.Na een bosbrand komen er nieuwe scheuten, maakt met meerdere stammen een verwrongen indruk.
Pinus tabulaeformis (250)
Chinese rode den
Rode den, kegel groen bij het rijpen bruin breed eivormig 4-6 cm met brede schubben, elke schaal met een kleine prikkel. Medicinaal gebruik : behandeling nieren, blaas, wonden en zweren. De schors bevat veel tannine. Naalden glanzend grijsgroen. Noorden van China : Gansu, Henan en Shaanxi.
PINUS THUNBERGII (123)
Japanse zwarte den
De Japanse zwarte den.De kopscheut is stijf rechtop bij jonge bomen zie de eerste foto.
Mannelijke bloemen in kransen om de twijg en wat gedraaid.Knoppen kenmerkend zilverkleurig.Het is een zeldzame conifeer die veel voor bonsai teelt wordt gebruikt. In 2021 3 zaailingen uit een kegel uit de tuin op gekregen.
Pinus pinaster (niet aanwezig)
Zee den
Sierra Bermeja Andalusië.
De Zeeden komt veel voor in het Middellandse Zee gebied. De boom groeit op arme zandgronden. In Nederland bijna winterhard, elk jaar krijgt hij wel klappen van de winter. Na verloop van jaren ziet hij er niet meer uit. De Pinaster heeft mooie grote kegels.
Pinus yunnanensis (124)
Yunnan den
Groot aantal opgekweekt. Hortus, Arboretum Oostereng,HD park en Willies Eschtoene in Borger hebben exemplaren gekregen.
PInus wallichiana (125)
Tranen den
Staat in de eerste bocht van de stadsweg. Heet ook wel tranen den, gaat breeduit en is eigenlijk te groot. Naalden vallen na twee jaar af.
De boom staat rechts op de foto. Kenmerkend zijn de afhangende naalden die in bundels van 5 vanaf de twijg bijna direct afbuigen.
Mannelijke rozerode bloemen op de laatste twee foto's genomen op 1-6-2015.